Иммунотерапия — қатерлі ісіктерді емдеудің инновациялық әдісі, ол иммундық жүйенің әр түрлі аурулармен (инфекциялар, онкология) өздігінен күресу қабілетін қалпына келтіруге бағытталған. Қатерлі ісіктер мен онкогематологиялық аурулармен күресуде өзінің тиімділігін көрсетті.
Әдістеме рак терапиясы барысында иммундық жүйені қалпына келтіруге және нығайтуға, биопрепараттарды енгізу арқылы қорғаныс механизмдерін белсендіруге негізделген.
Рак иммунотерапиясының жұмыс істеу принципі
Дені сау ағзаға бөгде қосылыстар немесе микроорганизмдер (патогендер) түскен кезде, "иммундық жауап" деп аталатын механизм іске қосылады. Бұл қорғаныш реакциясы оларды жоюға бағытталған.
Иммундық жауап организмнің арнайы жасушаларымен ерекше белоктардың — антиденелердің белсенді өндірілуімен көрінеді. Антиденелер "бөгделердің" молекулаларына — антигендерге жауап береді. Мысалы, антигендер мыналар болуы мүмкін:
-
вирустар мен бактериялардың беткі қабатындағы белоктар;
-
трансплантаттық жасушалар;
-
тозаң;
-
тек қана қатерлі ісік жасушаларына тән ісік антигендері.
Қатерлі ісік жасушаларының ерекшеліктеріне байланысты иммунитетіміз ісікті әрқашан анықтай алмайды және жоя алмайды. Осы үшін иммунотерапия жасалды.
Иммунотерапиялық препараттар әртүрлі бағытта әрекет етеді: кейбіреулері ісік жасушаларын "белгілеу" арқылы иммундық жүйенің назарын аударады, басқалары — тікелей оларды жояды, ал үшіншілері иммунитетті жалпы нығайтады.
Қазір тіпті рактың дамуын болдырмауға қабілетті препараттар бар, мысалы, адам папиллома вирусына қарсы вакцина жатыр мойнының рагының пайда болу қаупін едәуір азайтады.
20 жасқа дейінгі қыздарды вакцинациялау адам папиллома вирусының белгілі бір түрлеріне (жатыр мойнының рагының себептері) дерлік 100% иммунитет қалыптастырады.Иммунотерапияға көрсеткіштер
Иммунологиялық терапия онкологиялық процестің барлық түрлері мен сатыларында тағайындалады. Ол іс жүзінде жанама әсерлерге ие емес, сонымен қатар, радиациялық немесе химиялық терапиядан кейінгі жағдайды жеңілдету үшін қолданылады. Иммунотерапия ракқа қарсы кешенді терапияның құрамдас бөлігі ретінде (хирургиялық, радиологиялық және химиялық терапиялық әдістемелермен бірге) көрсетіледі.
Рактың ерте кезеңдерінде иммундық жүйені ынталандыру тұрақты ремиссияға және тіпті пациенттің толық жазылуына ықпал етеді.
Кейінгі кезеңдерде — паллиативті кешеннің құрамына кіреді, ал кейбір жағдайларда бірден-бір емделу мүмкіндігі болуы мүмкін.
Рак иммунотерапиясы неден тұрады?
Ракты иммунотерапиялық емдеу пациентке жоғары қарсы ісіктік белсенділігі бар арнайы биологиялық препарат енгізумен тұрады. Көп жағдайда мұндай дәрі-дәрмектер әрбір пациент үшін оның ісік жасушалары негізінде жеке-жеке өндіріледі. Вакциналарды синтездеу үшін жасушалық материалды басқа пациенттерден де алуы мүмкін. Арнайы жабдықталған зертханада ісік тіндері өңделіп, олардың негізінде дәрі синтезделеді.
Иммунотерапия — пациенттің жағдайы үнемі дәрігерлік бақылауда болатын ұзақ процесс.
Рак иммунотерапиясының қандай түрлері бар?
Иммунотерапияға жататын препараттар 3 негізгі топқа бөлінеді:
-
Ракқа қарсы вакциналар. Рактың пайда болуын болдырмауға қабілетті;
-
Спецификалық емес иммунотерапия. Иммундық жүйені нығайтады, аурумен күресу үшін күш-қуатты қалпына келтіреді;
-
Моноклоналды антиденелер. Ісік жасушаларын "белгілеу" арқылы науқастың иммундық жүйесінің оларға шабуыл жасауын тудырады.
Рак иммунотерапиясының барлық түрлерінің арасынан онкологиялық процесті емдеуде моноклоналды антиденелер жиі қолданылады.
Моноклоналды антиденелерді онкологияны емдеуде қалай қолдануға болады?
Моноклоналды антиденелер атауын олардың шыққан жасушасының (клондалған) құрметіне алды. Антиденелер негізіндегі препараттар объектіге және әсер ету әдісіне қарай ерекшеленеді. Олар әртүрлі рак түрлерімен (мысалы, лимфома, сүт безінің рагы) күресу үшін қолданылады.
Моноклоналды антиденелердің 2 тобы бар: конъюгаланған және неконъюгаланған.
Неконъюгаланған моноклоналды антиденелер жиі пайдаланылады. Ағзаға түскенде, олар рак жасушаларының беткі қабатындағы ерекше белокпен (антигенмен) байланысып, оларды иммундық жүйеге "белгілеу" арқылы көрсетеді.
Конъюгаланған моноклоналды антиденелер — басқа белсенді заттармен (мысалы, радиоактивті бөлшек немесе химиотерапиялық препарат) біріктірілген белоктар. Бұл комбинация ракқа тікелей әсер етуге мүмкіндік береді, дені сау ағзаларды зақымданудан сақтайды. Жанама әсерлердің пайда болу қаупі минималды.
Иммунотерапиялық препараттардың негізгі компоненттері
Рак иммунотерапиясында кеңінен қолданылатын препараттар мына компоненттер негізінде жасалған:
-
цитокиндер – организмнің әртүрлі жүйелерінің (иммундық, нерв, эндокриндік) өзара үйлесімді әрекетін қамтамасыз ететін белоктар. Оларға организмдегі иммундық процестерді іске қосатын және ынталандыратын заттар кіреді (мысалы, интерферондар – қатерлі ісік жасушаларын жояды);
-
жасушалық терапия: Т-хелперлер, ЦТЛ-терапия (CTL) – ісікке зиянды әсер ететін иммундық жасушалар;
-
дендриттік жасушалар – сүйек кемікті тегінен шығып, рак жасушаларымен араласып, оларды залалсыздандырады. Бұл топқа жататындар:
-
TIL-жасушалар (ісік-инфильтраторлық лимфоциттер) - рак жасушаларын инфильтрациялайтын лимфоциттер (TIL-терапия меланоманы емдеуде белсенді қолданылады);
-
ЛАК-жасушалар (лимфокин-активтелген киллерлер) ісік жасушаларына токсикалық әсер етеді, LAK-терапияның негізі болып табылады.
-
ракқа қарсы вакциналар – алдын ала әрекет етіп, ракқа қарсы антиденелердің өндірілуін ынталандырады;
-
иммуномодуляторлар және иммунностимуляторлар.
Иммунотерапияның қандай жанама әсерлері болуы мүмкін?
Иммунотерапия препараттары токсикалық заттарға жатпайды. Олар науқастың организмін (иммунитетін) рак жасушаларын анықтауға және оларды жоюға ықпал етуге үйрету үшін жасалған. Алайда, кейбір жағдайларда сирек жанама әсерлер болуы мүмкін:
- әлсіздік;
-
жүрек айну, құсу;
-
аллергиялық реакция (мысалы, бөрту немесе қызару);
-
шырышты қабықтардың қабынуы;
-
қан қысымының төмендеу.
Онкологиядағы иммунотерапия белсенді дамуда және шетел клиникаларында кеңінен қолданылады, онда соңғы онжылдықта бірегей тиімді препараттар әзірленді. Университеттік клиникалар мен ірі фармацевтикалық компаниялар базасында ғылыми зерттеулер көбірек жүргізілуде, жаңа құралдар іздеу және әзірлеу қарқынды жүргізілуде.